Bir Cumhurbaskanligi secimi analizi

Cumhurbaskanligi secimlerinin sonunda Tayyip Erdogan, birinci turda Cumhurbaskanligi koltuguna oturunca tabii ki tartismalar basladi. Oncelikle cati aday stratejisi sorgulandi. Halkin cok da asina olmadigi Ekmeleddin Ihsanoglu'nun %40'a yakin bir oy almasinin basari olup olmadigi tartisildi. Daha sonra secimi boykot eden ya da sadece tembellikten oy vermeyenler elestirildi. Bu tavrin Tayyip Erdogan'a yaradigi öne sürüldü. Sonra bir de Selahattin Demirtas tartismasi var. Bazilari oy böldügünü iddia etti. Bazilari da büyük bir basari kazandigini söyledi.

CB secimlerinin yerel secimlerden kisa bir sure sonra yapilmasi nedeniyle, verilen oylari karsilastirabiliyoruz. Böylece secim sonuclarini daha iyi okuyabiliriz gibi geliyor bana.

Sözlerime Türkiye genelinde yorum yaparak baslayip daha sonra 12 sehre ayri ayri bakmak ve bu iddialarin nerelerde tutup tutmadigina bir göz atmak isterim. Bu 12 sehri secerken secmen sayilarinin nispeten yüksek olmasina önem verdim ki yorumlar daha genel olabilsin. Bu sehirler;

• Erdogan'in Ihsanoglu'nu nispeten az bir farkla gectigi Istanbul ve Ankara
• Ihsanoglu'nun Erdogan'i nispeten az bir farkla gectigi Antalya ve Adana
• "CHP'nin kalesi" Izmir
• "Muhafazakar sagin kalesi" Konya
• AKP'nin daha rahat kazandigi Gaziantep ve Bursa
• AKP-BDP savasinin hissedildigi Sanliurfa ve Diyarbakir
• Tatilcilerin etkili olabilecegi Aydin ve Mugla

Bu sehirlerin 6'sinda Erdogan daha fazla oy alirken, 5'inde Ihsanoglu en yüksek oyu almis. 1'inde ise Demirtas birinci olarak cikmis. Bu da Türkiye geneli oy dagiliminin hemen hemen bir özeti. Bu 12 sehirde verilen oylarin toplami Türkiye oylarinin neredeyse yarisini temsil ediyor (Yerel secimlerde %52'sini, CB secimlerinde %51.8'ini temsil etmis). Katilim oranlari da neredeyse Türkiye ortalamasi ile ayni. Nüfus olarak Türkiye'nin %49'unu temsil ediyorlar.

Haydi o zaman analizimize baslayalim derim. Ilk konumuz "katilim orani"

KATILIM ORANI

Gecen yerel secimler, Gezi protestolari ve yolsuzluk sorusturmalari sonrasi yapilan ilk secim oldugu icin hem AKP hem de CHP tarafindan önemsenmis ve partiler secmenlerini sandiga götürmeyi basarmisti. O secimde secmenin %89.3'ü sandiga gitmis, %85.7'si da gecerli oy kullanmisti. Bu katilim orani AKP'nin göreve geldigi 2002'den beri en yüksek katilim oraniydi.

Yerel secimle karsilastirildiginda, CB secimlerinde oy verme islemi aslinda daha hizli ve daha kolaydi. Yerel secimlerdeki gibi üc/dört secmen pusulasi kullanimi yerine, bildiginiz gibi sadece bir pusulaya damga vuruldu. Bu kolaylik da gecersiz oylardaki düsüsten belli oluyor.

Buna ragmen, sandiga gitmeyenlerin sayisi dikkat cekici bir sekilde artti. Bunun nedenleri arasinda yazin oy veriliyor olmasi, anket sirketlerinin (bazen manipülatif bir sekilde) sonuc yayinlayip insanlarin motivasyonlarini yitirmelerini saglamasi, yerel secimlerde muhalefetin aldigi yenilgiden meydana gelen umutsuzluk ve de Ekmeleddin Ihsanoglu'nun secmeni sandiga götürememesi gibi etkenler öne sürüldü.

Ne olursa olsun, secmen sayisinin 4 aylik bir sürede 220,000 kisi arttigi bir ortamda, sandiga giden secmen sayisi düsmüstü. Sandiga toplam secmenin %77'si gitti ve bu oylarin %75.6'si gecerliydi. Yani her 4 kisiden 1'inin oyu sonucu etkileyemedi.

Buraya kadar her sey tamam. Peki su soruyu soralim: sandiga sadece tatilci CHP secmeni mi gitmedi?

SANDIGA HANGI PARTI GITMEDI?

Yerel secim ile Cumhurbaskanligi secimlerini karsilastirmak biraz absürd olabilir ama elimizde baska bir secenek yok. Bunu yapmak icin bazi varsayimlarda bulunmamiz gerekiyor. Bu varsayimlar da sunlar:

• AKP secmeni Erdogan'a oy verir.
• CHP-MHP secmeni Ihsanoglu'na oy verir. (En azindan teoride böyle)
• HDP-BDP secmeni Demirtas'a oy verir.
• Saadet Partisi secmeni Erdogan'a oy verir. (Burasi biraz tartismali tabii ki. SP, resmi olarak Erdogan'i desteklemese de bazi il baskanlari destek mesajlari yayinladi. Erdogan'i kendilerine en yakin aday olarak gördüklerini düsünsem de bir kisminin sandiga gitmeyecegini düsünebiliriz)
• DSP+LDP+DP+DYP+BTP secmeni Ihsanoglu'na oy verir (Ortak bildiriye dayanarak bunu diyebiliriz)

Burada oy potansiyeli nispeten yüksek olan iki partiyi bu analize bilerek katmadim. Büyük Birlik Partisi resmi olarak Ihsanoglu'nu destekleyecegini aciklasa da bu görüs parti icinde büyük sorunlar yaratti. BBP'li Alperen'lerin önemli bir kisminin Erdoganci oldugunu düsünürsek BBP'nin toplu bir sekilde hareket etmis oldugunu sanmiyorum. Ayrica Güneydogu'nun bazi sehirlerinde dikkat ceken Hüdapar'in BDP adayi yerine AKP adayina daha yakin oldugunu düsünsem de bundan emin olamadigim icin onlari da dahil etmiyorum. Diger partiler ve bagimsiz adaylar ise maalesef bu analize dahil degil.

Ozetle; 

Erdogan (RTE) = AKP+SP, 

Ihsanoglu (EMI) = CHP+MHP+DSP+LDP+DP+DYP+BTP, 

Demirtas (SD) = HDP+BDP

Yerel secimlerdeki oy oranlarina göre Ekmeleddin Ihsanoglu'nun 19,830,000 kisiden oy almasi gerekiyordu. Ancak Ihsanoglu'nun Cumhurbaskanligi secimlerinde aldigi oy sayisi 15,400,000. Yani Ihsanoglu'na gitmesi gereken 4,400,000 oy kendisine ulasmamis. Buradan sunu anliyoruz; Ihsanoglu, düsük katilimdan etkilenip beklenildigi kadar oy alamamis. Ancak, sadece buna bakip "Ihsanoglu basarisiz" ya da "Tatile gittin, bak Ihsanoglu oy alamadi" demek dogru olmaz. Diger adaylara da bir göz atmak lazim.

Erdogan'in da teoride 21,400,000 oy almasi gerekirken, kendisi 20,600,000 oyda kaldi. Yani, Erdogan'da da bir oy kaybi var. Mesela Ihsanoglu'nun büyük kayiplar yasadigi Istanbul'da, Erdogan'in oyu da 739,000 düsük. Demek ki, büyük önem tasiyan Istanbul secmeninin önemli bir kismi, sagdan ve ya soldan, sandiga gitmemis. 

Secmen kaybi diger iki adayi etkilerken, Demirtas'i ise etkilememis. Demitas. Türkiye genelinde beklenenden 1 milyon fazla oy almis. Erdogan'in ve Ihsanoglu'nun alamadigi oylarin cogu secmen ilgisizligi nedeniyle bosa gitse de kesinlikle önemli bir kismi da Demirtas'a gitmis. Mesela "tatava yapma bas gec"cilerin bir kismi, büyük ihtimalle oyunu Demirtas'a cevirmistir.

12 SEHIR ve DIGERLERI

Yukarida siraladigim 12 sehir eger Türkiye'nin nüfusunun ve secimlerde verdigi oylarin yarisini temsil ediyorsa, bu 12 sehir ve diger 69 sehrin toplami az cok ayni secim sonuclarini vermeli.

Gercekten de bu iki kümeden cikan sonuclar birbirine genel olarak uymakta. Ikisinde de Ihsanoglu'nun beklentilerin 2 milyon küsür oy altinda aldigini görüyoruz. Ikisinde de Demirtas, oylarini 500,000-700,000 civarinda arttirmis.

Ancak burada iki tane anomaliye dikkat cekmek gerekiyor. Birincisi su ki; Erdogan, ikinci grup sehirlerde AKP ve Saadet secmeni toplamindan daha fazla oy almayi basarmis. Hem de Demirtas'in da oylarini arttirdigi bir ortamda bunu gerceklestirmis. Ikinci olarak da bu ikinci grup sehirlerde sandiga gitme orani diger 12 sehre göre daha az. Buradan da su mesaj cikiyor gibi: Erdogan, cogu kücük sehirlerden olusan bu ikinci grupta secmenini sandiga götürmekte daha basarili olurken, MHP tabanindan biraz oy kaydirmayi basararak beklentilerin üstünde oy almis. Bu gruptaki daha büyük sehirler olan Kayseri, Samsun, Kahramanmaras, Mersin gibi sehirler de analiz edildiginde, bu trend daha cok ortaya cikar gibi geliyor.

Eger Erdogan secmeni bu illerde diger gruptaki Erdogan secmenleri oraninda sandiga gitmemezlik yapsaydi, secimin az farkla ikinci tura kalabilecegini söyleyebilirdik.

SEHIRLERDE DURUMLAR

Yukaridaki 12 sehrin hepsinde katilim önceki secimlere göre daha azalmis. Ancak bunun nedeni olarak sadece Erdogan'in secim zaferinin önceden kesinlesmesini söyleyemeyiz. Mesela Erdogan'in en önemli kalelerinden olan Konya'da, hem AKP secmeni hem de MHP secmeni diger sehirlere göre daha fazla sandiga gitmis. Bu nedenle Konya, bu 12 sehir arasinda katilim orani en yüksek olan il. Ancak bir diger AKP kalesi Sanliurfa'da bu trend gözlemlenemiyor. CHP'nin kalesi denilen Izmir'de de katilim orani, CB secimleri standardinda yüksek. Demek ki secime katilim oraninin sehrin bir "kale" olup olmamasiyla alakasi pek yok.

Tatil beldeleri

Yukaridaki grafikte cok belli olmasa da nüfusu durmadan artan Istanbul'da ilginc bir sekilde secmen sayisinin azaldigini görebiliyoruz. Demek ki insanlar yazin oy vermek icin memleketlerine ya da yazliklarina ikamet aldirmislar.

Bu 12 ildeki en yüksek secmen artisi da Mugla ve Aydin'da gözüküyor. Bu sehirlerde secmen sayisi artisi sirasiyla %3.6 ve %2 olarak gözükmekte. Mutlak rakam olarak da Izmir ve Antalya'da da 13,000'den fazla bir secmen artisi var. Görüldügü gibi bu yerlerin hepsi deniz kenarindaki tatil bölgeleri.

Insanin aklina hemen su geliyor: "Tatile giden CHP secmeni yüzünden Ihsanoglu'nun Istanbul oy orani beklendigi gibi olmasa da bu tatil bölgelerinde beklenenden yüksek oy alir". Ancak Mugla ve Aydin'da Ihsanoglu oylari artmamis. Aksine, Adana ile beraber RTE'nin beklenenden fazla oy aldigi üc ilden ikisi bu sehirler. Ozellikle Aydin'daki Erdogan oylari artisi dikkat cekici. Ikametini buraya aldiran secmenlerin Erdogan destekcisi oldugunu iddia edebiliriz. Demirtas'in da bu bölgelerde ufak bir artisi olduguna dikkat cekmeli.

Güneydogu

Cumhurbaskanligi secimleri hicbir yerde o kadar heyecan yaratmamis olsa da Güneydogu'da daha da az bir katilima neden olmus. Sanliurfa'da katilim orani yüzde 71'lere düserken, hem Erdogan hem de Demirtas beklenenden az almis. CHP'nin neredeyse yok sayildigi Diyarbakir'da AKP'nin bekledigi oyu almadigini görüyoruz. Demirtas'in oylari ise nispeten artmis. Bu da gösteriyor ki, sandiga gitmeyen kesmin Dogu'da önemli bir bölümü AKP secmeni. Zaten, CHP+MHP'nin Dogu'da gercek anlamda bir secmeni oldugunu söylemek hayalcilik olur.

Adana - Ankara - Antalya

Bu üc sehir, yerel secimlerde CHP ve AKP'nin (Adana'da da MHP'nin de) kiran kirana mücadele ettigi sehirlerdendi. Hepsinde Ihsanoglu'nun beklentilerin cok altinda kaldigini görüyoruz. Ankara'da Mansur Yavas, Ihsanoglu'ndan tek basina 148.000 fazla oy almis. Diger partileri de hesaba katinca bu rakam 400.000'e cikiyor. Bunun bir kismi, Demirtas'in fazladan aldigi 70.000 ile aciklansa da gerisi muamma. Yani Ihsanoglu-Erdogan mücadelesi, Yavas-Gokcek mücadelesi kadar etkili degildi. Antalya'da da Ihsanoglu beklenenlerin oldukca altinda kalmis. Ancak bu iki sehirde (sayica kücük de olsa) Erdogan'in beklenenden az oy aldigini görüyoruz.

Adana'da da Ihsanoglu, 180.000 oy civarinda daha eksik almis. Ancak, Antalya ve Ankara'dan farkli olarak bu sehirde Erdogan'in oylarini arttirdigini görüyoruz. Eger, MHP tabanindan AKP'ye bir oy kayma varsa, bunun en olasi oldugu yer Adana gibi duruyor.

Digerleri

Birbirlerine daha yakin buldugum Bursa ve Gaziantep'te de Türkiye genelinde oldugu gibi Ihsanoglu'nun biraz daha fazla olmakla birlikte, iki büyük adayin oy kaybina ugradigini görüyoruz. Ote yandan Demirtas'in oylari cok az artabilmis. Bu sehirlerde partilerden bagimsiz olarak bir sandiga gitmeme durumu var.

Izmir'de Erdogan'in Binali Yildirim'a göre cok daha az oy aldigini görüyoruz. Bu sehirde Ihsanoglu'nun da bir düsüsü var. CHP'den kacan oylarin bir kismi Demirtas'a gitmis, MHP secmeni ise sandiga pek gitmemis gibi duruyor.

Izmir'in antitezi Konya'da da iki büyük adayin oy kayiplari var. Erdogan'a oy veren AKP ve Saadet secmeninin bir kismi sandiga gitmemis. Sehirdeki ikinci büyük parti olan MHP'nin oylari genel iddialarin aksine AKP'ye kaymamis ve Ihsanoglu'na gitmis ama burada da bazi fireler var. Demirtas'in artisi, bu sehirdeki CHP secmeninden kaynaklaniyor olabilir. Eger öyle ise (ki sandiga gitmeyen sayisinin az oldugu bir sehir burasi) Ihsanoglu gibi muhafazakar bir adayin öne cikmasi Konya gibi muhafazakar bir sehirdeki CHP secmenine ters gelmis olabilir.

RAKAMLARLA OYNAMAK

Her seyi basitlestirip biraz oyun oynayalim diyorum.

Once isimizi zorlastiran rakamlari ortadan kaldiralim. Bu analizi zorlastiran uc tane veri var:

1. Daha kücük partilerin CB adaylarina nasil oy verdigini bilmiyoruz
2. 200,000 küsür yeni secmenin nasil oy verdigini bilmiyoruz
3. Gecen secimde gecersiz, bu secimde gecerli oy kullananlarin nasil oy verdigini bilmiyoruz.

Bu oylari isimizi kolaylastirmak adina diger adaylara ve boykotculara dagitalim. Bu dagitimi da bu kategorilere giden oy oranlarina göre yapalim. Yani bu arkadaslarin belli bir partiye yönelmeyip ortalama Türkiye secmeni gibi secim yaptigini düsünelim.

Elimizde söyle bir sey oluyor:

Degerler elbette yaklasik ama Ihsanoglu, alabilecegi 5 milyonluk bir oyu kaybetmis. Erdogan ise 1.7 milyonluk oyu alamamis. Bunun neredeyse 6 milyonu sandiga gitmemisken, 1 milyonu da Demirtas'a kaymis.

Demirtas'in bu oyu kimden caldiginin cok önemli yok bu tabloya göre. Bu oyun hepsi Ihsanoglu secmeninden gitmis olsa bile, bu oyu Ihsanoglu'na geri verdigimizde Erdogan'in %51'lik oy orani sabit kalirken Ihsanoglu ve Demirtas'in oy orani degisiyor. Hatta ve hatta, Demirtas'in Erdogan secmeninin de bir kisim oyunu aldigini düsünürsek, Demirtas'in adayliginin Erdogan'in daha da yüksek bir oy orani ile kazanmasinin önüne gectigini görebiliriz.

Diyelim küskün secmeninin en azindan bir kismini mutlu edecek dördüncü bir aday olsaydi. Mesela CHP'nin ulusalci kesimi de bir CB adayi sunsaydi ve 1,5 milyon kisinin oy vermesini saglasaydi ne olurdu?

Evet, belki bu ulusalci X adayimiz, Ihsanoglu'ndan ya da Erdogan'dan oy alamayacakti. Demirtas'in da altinda kalacakti. Ama en azindan bir kisim secmen "beni temsil eden aday yok" demeyip sandiga gidecekti. Daha fazla temsil eden aday ile daha fazla secmen sandiga gidecekti. Böylece, Erdogan'in aldigi oy, toplam oyun yarisindan daha az olacagi icin secim ikinci tura kalacakti.

Ya da MHP de kendi adayini cikarsa, Adana ya da daha kücük illerde MHP'den Erdogan'a oy kayamacakti. Küskün MHP secmeni sandiga gidecekti ve secim ikinci tura tasinacakti. Cati aday, daha önce bir cok kisinin de söyledigi gibi, kendiliginden olusacakti.

Evet, bu 1,5 milyon kisi Ekmeleddin Ihsanoglu'na direkt oy verseydi de secim ikinci tura kalirdi. Ancak bazi CHP milletvekillerinin de kabul ettigi gibi secmeni suclamak yerine, onlari neden mobilize edemeklerini sorgulamak daha mantikli bir hareket olacaktir. Iki turlu secim sisteminde, secmenin daha birinci turdan 3 adaya mahkum birakilmasi ana muhalefet icin fiyaskodur. Bu secimden önce de dillendirildi, elimizdeki rakamlarla da bu kanitlaniyor.

Peki Erdogan'in, Cumhurbaskani secilmeme ihtimali var miydi?

Neredeyse yoktu. Hali hazirda Erdogan'a verilen oylari kazanamadan iktidara gelmenin yolu CHP-MHP-HDP ittifakindan geciyor. Bu da gerceklesmeyecegine göre, Erdogan'in kazandigi oylari azaltmak gerekiyordu. Bunu nispeten Demirtas gerceklestirse de yeterli olamadi. 

Muhalefet ya bu bölgede Erdogan'in oylarini bölecek bir partinin ortaya cikmasini ve daha sonra kendileri ile koalisyon ortagi olmasini bekleyecek ya da bir sekilde oradaki oylarini arttiracak.

SONUCLAR

• Cumhurbaskanini halkin seciyor olmasi halki medyada gördügümüz gibi heyecanlandirmadi.
• Gecersiz oylardaki düsüs, yerel secimlerdeki oy verme sisteminin zorlugunu göz önüne seriyor.
• Basta Istanbul secmeni olmak üzere bir kisim secmen ikametlerini tatil beldelerine almis gözüküyor.
• Katilim oranlari neredeyse her yerde %80'in altinda kaldi. Ancak sandiga gitmemek sadece CHP'nin problemi degil. Ozellikle büyük sehirlerde AKP secmeni de sandiktan uzak kalmis. O yüzden sandiga gitmeyen 4 kisiden 1'inin CHP'ye oy verecegini düsünmek hayalcilik olur.
• Daha kücük sehirlerde ise Erdogan secmeni sandiklara daha fazla giderken, buralarda MHP'den oy calmayi basarabilmisler. Büyük sehirlerden Adana'da da bu gözlemlenebilirken, Konya'da ayni seyi göremiyoruz. MHP secmeni sandiga gitmemis olabilir ama "Erdogan'a oy veren hainler" diyecek kadar büyük capli bir hareket yok gibi.
• Iki önemli aday da beklenenin altinda oy almis ama Ihsanoglu'nda bu problem daha fazla. Yani cati aday insanlarin sandiga gitmemesine sebep olmus. Eger herkes kendi adayini cikarabilseydi secim cok büyük ihtimalle ikinci tura kalirdi.
• Bu sartlar altinda "Ihsanoglu basarilidir" diyemiyorum. Halkin tanimadigi bir ismin %40 civari oy almasi büyük bir basari öyküsü gibi gözükse de aldigi oylardan cok almayi basaramadigi oylar daha fazla dikkatimi cekiyor. Ancak Ihsanoglu'nun basarisizligini kendisinin problemi olarak degil ana muhalefetin problemi olarak görüyorum.
• Demirtas'in adayligi degerliydi ve kendisi cok iyi bir oy artisi göstermeyi basardi. Ayni basarinin genel ve yerel secimlerde tekrarlanacagini sanmiyorum. Malum, daha cok aday ve asilamsi gereken bir secim baraji gibi sorunlar var. Ancak illa ki bir basari öyküsü ariyorsak, öykünün bu kismini inceleyebiliriz.
• Sevin ya da sevmeyin, Erdogan tüm Türkiye'ye hitap etmeye basariyor. Kendisi batida CHP, ortada MHP, doguda BDP ile kiyasiya rekabetini sürdürüyor. Her zaman kazaniyor olmasa da her yerde varligini göstermeleri takdire sayan. Demirtas ise batida hala istenilen düzeyde oy alamasa da en azindan varligini dikkat cekici bir sekilde arttirdi.
• CHP ve MHP'nin ise daha kücük sehirlerdeki oy oranlari hala cok düsük ve bu problem cözülmedikleri sürece istedikleri kadar baskan degistirebilirler. CHP, belki daha muhafazakar yerlerde "öcü" kimligini bozamiyor ama buralarda etkili olmasini bekledigimiz MHP de etkisiz. Solu öcü olarak görmeyen ve BDP oy veren kesimlerde ise CHP bu sefer "Kürt düsmani" kimligini bozamiyor. Buralari kucaklamadan, CHP-MHP degil tek baslarina, bir ittifak olarak dahi basarili olamazlar.
• Bu secim, iyi bir strateji ile ikinci tura götürülebilirdi belki ancak Erdogan'in kazanmamasi ana muhalefetin genel politikalarinin muazzam bir reforma gitmesi ile gerceklesebilirdi. Bunun da imkansizligini düsünürsek, Erdogan'in bu secimden de galip cikmasi pek sasirtici olmuyor.