Partili cumhurbaşkanlığı sistemine derin bir bakış

Dün gece Türkiye demokrasisinin en utanç verici günlerinden birini yaşadık. Anayasa değişikliği maddelerindeki sıkıntılar bir kenara, AKP milletvekillerinin göz göre göre kabine girmeme ya da kabine toplu halde girme tavırları ile "gizli oy" kullanımını ihlal etmeleri, buna itiraz edenlere "sucsa suç, sana ne!" tarzında verdikleri cevaplar, ana akım medyanın görüşmeleri tarafsız olarak yayinlayamamasi gibi rezaletler ile çok kötü bir geceye şahit olduk. Değişiklik teklifi çok büyük ihtimalle referanduma gidecek ama halkın kafasında halen nelerin değiştiği açık değil. Elimden geldiği kadar bu değişiklikleri aciklamaya çalışıp, daha sonra da bu konuda genel düşüncelerimi yazacağım.

Onay verildi, vira bismillah

Maddeler:

Madde 1: "Yargı yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır." cümlesinde değişiklik yapılacak, mahkemenin tanımı "bağımsız ve tarafsız mahkemeler" olarak değiştirilecek. Mahkemeler zaten tarafsız olmak zorunda olduğu için tamamen goy goy bir madde, geçiyorum.

Madde 2: "Türkiye Büyük Millet Meclisi genel oyla seçilen beşyüzelli milletvekilinden oluşur." cümlesi "altı yüz milletvekili" olarak değiştirilecek. Bir yandan il başına düşecek milletvekili sayısının nasıl düzenleneceğini bilmiyorum ve de fazla kalabalık bir meclisin zor işleyeceğini düşünüyorum. Öte yandan 80 milyon vatandaşın daha fazla kişi tarafından temsil edilmesi, mecliste daha farklı fikirlerin bulunabilmesi de kulağa fena gelmiyor. Zaten Türkiye'de şu an kişi başına düşen milletvekili sayısı düşük. O yüzden bu maddeyi desteklemek ve çekimser kalmak arasindayim.

1 milyon kişi başına düşen milletvekili sayısı

Madde 3: "Yirmibeş yaşını dolduran her Türk milletvekili seçilebilir." değişecek, "Onsekiz" olacak. Bu biraz saçma. 18 yaşında dediğin kişi daha üniversite eğitimi almamış, ergenlikten yeni çıkmış, ona yüklenen bu önemli görevi taşıyacak olgunluğa ve birikime erişmemiş biri demek. Kısacası meclisi kırıp PlayStation'da arkadaşlarıyla kapisabilecek ya da Bu Tarz Benim izleyecek birine bu görev verilemez. Işin daha da saçması şu: bu maddenin ikinci fıkrası milletvekili secilememe şartlarını anlatıyor ve deniyor ki "askerlikle ilişkili olanlar" milletvekili secilemezler. 18 yaşındaki her erkeğin askerlikle ilişkisi olmak zorunda olduğuna göre bu önerilen "onsekiz" değişikliği ile sadece belirli bir kitle bu yaşta milletvekili olabilir: kadınlar ve askerlikten muaf olan erkekler. Politikacıların da bir şekilde oğullarını yalan yanlış raporlarla askerlikten muaf ettiklerini düşünürsek, bu değişikliğin kime yarayacagini bilmek kolaylaşıyor.

Madde 4: "Meclis ve cumhurbaşkanlığı seçimleri beş yılda bir aynı günde yapılır. Cumhurbaşkanlığı seçiminde gerekli çoğunluk sağlanmazsa ikinci oylama yapılır". Öncelikle meclis seçimleri 2007 referendumu ile dört yılda bire indirilmişti ve AKP bu değişikliği destekleyen taraftır. Yeni değişiklik ile kendi yaptıklarını bozuyorlar. Meclis ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinin aynı gün yapılmasını ise desteklemiyorum. Nedeni de partili cumhurbaşkanlığı. Seçimler aynı anda olacağı ve iki seçimde de partiler yarışacağı için herkes çok büyük ihtimalle iki seçimde de aynı partiye mührü basacak. Böylece yasama ve yürütme her zaman aynı partiden çıkacak ve güçler ayrılığı daha da zarar görecek. Ama meclis ve cumhurbaşkanlığı seçimleri ayrı ayrı olursa iki farklı parti seçimlerin galibi olabilir. Ancak böylece meclis ve cumhurbaşkanlığı birbirini - normal şartlarda olması gerektigi gibi - denetleyebilir.

Madde 5: TBMM görev ve yetkilerinden "Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek; Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi vermek" geçersiz oluyor ve meclsite "bütçe ve kesinhesap kanun tasarıları" yerine "kanun teklifleri" görüşülüp, kabul edilebiliyor. Bunun da nedeni Bakanlar Kurulu diye bir şeyin kalmamasi ve bütçe kanun tasarılarının Cumhurbaşkanı tarafindan hazırlanması. Parlamentonun işlevinin azaltılmasına ve bu görevlerin tek kisinin keyfine bırakılmasına karşıyım.

Madde 6: TBMM denetleme yetkilerinden gensoru ortadan kalkacak. Ortada Bakanlar Kurulu kalmadığı icin gensoru da otomatikman düşüyor. Bu da yürütme üstündeki denetime vurulan darbelerden sadece biri.

Madde 7: Cumhurbaşkanlığı adaylığı kolaylastiriliyor. Eskiden en son seçimdeki geçerli oylar toplamı yüzde onu geçen partiler aday sunabilirken, şimdi yüzde besi geçen partiler aday sunabilecek. Ayrıca en az yüzbin seçmen imza toplayarak aday sunabilecekler. Bunlar güzel. "Cumhurbaşkanı secilenin, varsa partisi ile ilişiği kesilir." cümlesi düşüyor. Yani Cumhurbaşkanı partili olabiliyor. Bu da "bağımsız ve tarafsız" olarak tüm Türkiye'yi kucaklayacak bir figürün yasal olarak da kaybolacagini gösteriyor. Buna karşıyım. Bu maddenin devamında cumhurbaşkanlığı seçimlerinin detaylari yazmakta ancak burada bir şey dikkatimi cekti. "Ikinci oylamaya tek adayın kalması halinde, bu oylama referandum şeklinde yapılır. Aday, geçerli oyların salt çoğunluğunu aldığı takdirde Cumhurbaşkanı seçilir." diye bir şey var. Son cumhurbaşkanlığı seçimlerini düşünelim. Erdoğan, ikinci oylamaya tek aday olarak kalmış ve otomatikman Cumhurbaşkanı seçilmişti. Bu kanuna göre, böyle bir durum bir daha yasanirsa halk bir kez daha sandığa gidip "Erdoğan CB olsun mu olmasin mu?" diye oy mu kullanacak? Eğer öyle ise, bu bir fiyasko ve zaman kaybı. Umarim yanlış anlamisimdir.

Madde 8: Cumhurbaşkanlığı görev ve yetkileri değişmekte. Şu yetkiler tek bir kisinin insiyatifine verilmek isteniyor: 

• "Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atar ve görevlerine son verir."
• "Üst düzey kamu yöneticilerini atar ve görevlerine son verir."
• "Cumhurbaşkanı, yönetme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilir (Bunlar temel haklar, kişi haklari, kanunda açıkça düzenlenmis konularda olamaz. TBMM aynı konuda kanun cikararsa Cumhurbaskanininki hükümsüz olur.)
• "Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamakla şartıyla yönetmelikler çıkarabilir."

Yani görüldüğü gibi ufak tefek bir takım kısıtlamalar ile Meclis'in bir çok görevi Cumhurbaşkanının hizmetine sunulmuş. Bu da "parlamenter sistemi güçlendiriyoruz" gibi sözlerin ne kadar boş olduğunu gösteriyor. Açık açık yapılan bu güçlendirmenin bir de sinsi versiyonu denendi. Erdoğan'ın başkomutanlık sevdasının ne kadar büyük olduğunu son dönemlerde açıkça gördük. Ancak ben Anayasa'daki başkomutanlık cümlesinin aslını hiç okumamistim: "Türkiye Büyük Millet Meclisi adina Türk Silahli Kuvvetlerinin Baskomutanligini temsil etmek". Yani aslında Erdogan başkomutan degil, halkı temsil eden Meclis'i temsilen başkomutan. Yeni tasarı bunu değiştirmek istedi ve "TBMM adına" kısmını çöpe atmaya çalıştı ama komisyonda bu tabir geri geldi.

Madde 9: Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğu detaylandirilmis. TBMM'nin üye tamsayısının (600 MV) salt çoğunluğu (301 MV) Cumhurbaşkanı hakkında soruşturma açılmasını isteyebilecek ve meclisin 3/5'inin "gizli" oyuyla (360 MV) soruşturma açılabilecek. Komisyon ve genel kurul tartışmaları sonrasi meclisin 2/3'ünün "gizli" oyuyla (400 MV) Cumhurbaşkanı Yüce Divan'a sevk edilebilecek. Soruşturma açılan Cumhurbaşkanı seçime gitme kararı alamayacak. Bu değişiklikten memnunum açıkçası cünkü şu an anayasaya göre "Cumhurbaşkanı, vatana ihanetten dolayı, TBMM üye tamsayisinin en az ücte birinin (184 MV) teklifi üzerine, üye tamsayısının en az dörtte üçünün (413 MV) vereceği kararla suclandirilir" ve bunun dışında pek bir bilgi yok. Bu madde tek başına oylanabilse "evet" verirdim.

Madde 10: Cumhurbaşkanına vekalet artik TBMM Baskani'nin değil Cumhurbaşkanı yardımcısının görevi olacak. Peki Cumhurbaşkanı tarafindan atanan yardımcılar ve bakanlar suç islerlerse ne olacak? TBMM'nin salt çoğunluğu soruşturma açmak isteyebilir. Meclis tamsayısının 3/5'inin "gizli" oyuyla soruşturma açılabilir. Komisyon ve genel kurul tartışmaları sonrası meclisin 2/3'ünün "gizli" oyuyla bakanlar Yüce Divan'a sevk edilebilir.

Bu da demek ki bakanlarin yargılanması bugüne göre daha da zor olacak. Yolsuzluk oylamalarindan hatırlarsınız, 4 bakanın Yüce Divan'a sevki için salt çoğunluk gerekiyordu ama AKP'den verilen firelere rağmen bu çoğunluk sağlanamadı. Yeni anayasa ile Cumhurbaşkanının keyfekeder atadığı bakanları Yüce Divan'a sevk etmek icin 1/2 degil 2/3 oy gerekmekte.

Ah o oy vermen yok mu senin?

Madde 11: Bu çok acayip bir madde. Şu an Cumhurbaşkanının seçimleri yenilemek ile ilgili bir yaptırımı yok. Hükümet güvenoyu alamazsa ya da güvensizlik oyu ile düşürülürse Cumhurbaşkanı TBMM Baskani'na danışarak seçimleri yenileyebiliyor. Bu anayasa tasarısına göre ise Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesine tek başına karar verebiliyor. Buna "meclisi feshetme" demek doğru degil çünkü Meclis seçimleri yenilenirken Cumhurbaşkanlığı seçimleri de yenilenmek zorunda. Yani karşılıklı bir fesih durumu söz konusu. Lakin, Cumhurbaşkanının bu karari - yine söylüyorum - keyfekeder alabilecek olması bile tek başına oldukça tehlikeli. Işin komiği de su: ikinci dönemindeki bir Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesini isterse üçüncü kez seçimlere girebiliyor! Neden? Bilmem. 10. senesinde Cumhurbaskanligi'na hala doyamamis, güce tapan birinin tekrar şansını deneyip 5 sene daha hüküm sürebilmesinin devlete ne gibi bir yarari olabilir ki?

16 senedir secimle baskanligini devam ettiren baskanlar yok degil

Madde 12: Bugün OHAL kararını Cumhurbaşkanlığı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu verirken, değişiklikle OHAL kararı tek başına Cumhurbaşkanı tarafından verilebilecek. OHAL'in uzatılması için de aynı şey geçerli. OHAL süresince Cumhurbaşkanı kararname çıkarabilecek. Eğer bu kararnameler bir ay içinde TBMM'de görüsülemezse, kararnameler kendiliğinden yürürlüğe girecek. Yani OHAL'in patronu da Bakanlar Kurulu değil, Cumhurbaşkanı olacak.

Madde 13: "Disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler kurulamaz" maddesi eklendi ancak bu madde savaş halinde işlemiyor. Bilgim olan bir konu değil. Cekimserim.

Madde 14: "Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu"'nun adı "Hakimler ve Savcılar Kurulu" olacak. Üye sayısı 22'den 13'e inecek. Üyeleri seçeceklerde değişiklikler var. Cumhurbaskani'nin seçtiği üye sayısı azalırken, TBMM'nin seçtikleri artıyor. Bu madde hakkında çok fazla yazı okumadım ama şu anki hali ile rahatsız olduğum bir durum yok. Bu maddeye de "evet" diyebilirdim.

Madde 15: Değişiklikler ile bütçe kanun teklifi Cumhurbaşkanınca verilebilecek hale getiriliyor. "Cumhurbaşkanlığı", "örtülü ödenek", "masraflar", "Beştepe" gibi kelimelerin yan yana geldiğinde soru işaretleri uyandırdığı bu dönemde bütçe ile ilgili kararları da Cumhurbaşkanının keyfine bırakmanın yanlış olduğunu düşünüyorum.

Madde 16: Anayasadaki diğer bütün "Bakanlar Kurulu" tabirleri çöpe gönderiliyor.

Madde 17 & 18: Geçici maddeler. 3 Kasım 2019'da Meclis ve Cumhurbaşkanlığı seçimleri beraber yapılacak. Hakimler ve Savcılar Kurulu değişecek. Meclis yasalarda gerekli değişiklikleri yapacak. Askeri Yargıtay, yüksek idare mahkemeleri ve askeri mahkemeler kalkacak.

Özet geçelim: Başbakan diye bir şey olmayacak. Bakanlar Kurulu diye bir şey olmayacak. Daha fazla milletvekiline ve daha genç mebuslara sahip Meclis'in yapabileceklerine kısıtlamalar gelecek. Cumhurbaşkanı, yardımcılarını ve bakanları atayacak. Yardımcılar ve bakanların sorgulanması daha zorlaşacak. Cumhurbaşkanı kendini de seçime götürme şartıyla meclisi kafasına göre seçime götürebilecek. OHAL verme yetkisi de tek başına Cumhurbaskaninda ve kendisi bu dönemde tek başına kararname çıkartabilecek. Iki dönem görevde kalan Cumhurbaşkanı meclisi feshederek üçüncü kez seçime gidebilecek. 18 maddenin arasında birkaç tane yararlı ya da etkisiz değişiklik olsa da genel olarak sadece "bir kişi"ye yarayacak değişikliklerden bahsediyoruz.

Genel düsüncem

Peki,bu degisiklikler ülkemizin en önemli problemlerini cözebilecek mi? Mesela bu anayasa degisikliginde terörü bitirecek bir cözüm var mi? Göremiyorum. Kapali kapilar ardinda devam eden cözüm sürecinin basarisiz olma sebeplerinden biri bu konularin Meclis'te, halka acik tartisilmamasiydi. Meclis'i daha da bitirip, yetkileri tek bir kiside toplamak bu konuyu cözemez. Ekonomiyi canlandiracak, yatirimlari arttiracak, issizligi azalatacak degisiklikler var mi? Sanmiyorum. Hatta su an dolar kurlarinda da gördügümüz üzere yatirimcilarin bu olasi keyfi düzenden kactigi asikar ve bu da ekonominin daha da zora gireceginin isareti. Dis politikanin düzelme ihtimali var mi? Hayir. AKP bürokratlari bile artik kimseye danismadan sürdürdükleri Suriye politikasinin ne kadar yanlis oldugunu seslendirmekteler. Ancak dis politika bu degisikliklere ragmen halen tek bir adamin dilinin altinda olacak. Is kazalari, doga katliamlari, trafik ya da bunun gibi günlük hayat problemlerini cözebilecek bir isik var mi? Hayir. Beyin göcünü engelleyecek bir sey var mi? Yok. Egitim? Yok.

E niye o zaman biz bu degisiklikleri yapiyoruz? Var mi bunun mantikli bir sebebi?

Halkin "baskanlik" ya da "partili cumhurbaskanligi" sistemlerini cok da istemedigi ortada. 7 Haziran secimlerinden sonra bütün AKP'li yorumcular "Halk, baskanlik istemedigi mesajini verdi" yorumlamasini yapiyorlardi. Bunun sonucunda da Kasim secimleri öncesinde bu konu pek de gündeme gelmedi. Halen yapilan arastirmalar halkin yarisindan fazlasinin baskanlik istedigini göstermiyor. Muhalefetin (milletvekili sayisina göre) en büyük iki partisi CHP ve HDP görüsünü net olarak gösterdi. MHP'nin bazi milletvekilleri ve tabaninin önemli bir kismi baskanliga karsi. AKP'nin icinde bile baskanliga cok sicak bakmayanlar var. Davutoglu'nun apar topar basbakanliktan kovulmasinin sebebi baska ne olabilir ki? Dün geceki yüz karasi gizli oylama esnasinda bile AKP'nin milletvekillerine nasil gizli oylama yaptirmadigini gördük. Bunun da en önemli nedeni fire verme korkusu.

Peki kim bu baskanligi istiyor? 

1) Demokrasiyi hala sindirememis, kafasini politika ile yormak istemeyen, görece egitimsiz, sorgulamayi sevmeyen, tebaa olmayi kabullenmis bir kesim. Bu kesimdir ki ülkemizin gercek yarasi. Belki haddimi asacagim, tam anlamiyla hakim olmadigim bir konuda yorum yapacagim ama söylemezsem icimde kalir. Bu ülkenin genetik kodlarinda bir babaya tamamen teslim olmak var. Kim bilir belki kaliplasmis Türk ailesi tablosunda gördügümüz, cocuklarina uzak duran, bagiran, cagiran, gülmeyen, dayak atan babalar, gercekten de toplumu temsil ediyordur. Böyle bir durumda da cekirdek ailesinde sevgi görmemis bu insanlar bir baba ariyorlardir. Bir tesadüf müdür ki arabeskciler icin Müslüm, Orhan ve Ferdi, rock'cilar icin Erkin hep "baba"dir, taraftar Demba Ba degil de Dem Baba der, Süleyman Demirel sapkasini kaptirmayan babadir? Baba, ailenin reisidir. Tayyip Erdogan da ülkenin "reis"idir. Sever de döver de. Sorgulanmaz. Her zaman bir bildigi vardir. Bu nedenle etrafinda Bakanlar Kurulu'na falan da ihtiyaci yoktur. Bu kesim böyle bir anayasa degisikligine dolayisiyla evet der.

2) Tayyip Erdogan yalakalari ya da yalakalanmak zorunda kalanlar. Bu insanlar onurlarini satmislardir. Bazi seylerin yanlis oldugunu görüyorlardir ancak borclari vardir ve akan cesmeyi kapatmak istemezler. Su ölümlü hayatlarini insan haklarindan, toplumun mutlulugundan daha önemli görürler. Cokca karanlik ise karismislardir. Belki pismanlardir ama duvar yikilirsa altinda kalirlar. "Duvari güclendirmek daha iyidir" derler.

3) Devlet Bahceli ve destekcileri. Söylenecek fazla söz yok. 2002 yilindan beri - Haziran 2015 disinda - ayaginin ucuna devlette söz sahibi firsati gelmeyen Bahceli, artik hayatinin son yillarinda Cumhurbaskaninin sag kolu olabilmek icin kendini yirtiyor. Eyvallah. Ancak unutmasin ki bu yasaya göre Cumhurbaskani kimseye hesap vermeden istedigini bakan yapar, isterdigini yardimcisi, istemedigine de hicbir görev vermez.

4) Tayyip Erdogan. Kendisi bu istegini de her zaman acik etti. Refah Partisi saflarinda da demokrasi hakkindaki görüsleri belliydi, 2002'de göreve geldikten sonra yaptiklariyla da belliydi, simdi de belli. Baskanligi istemesinin tek istegi de ego tatmini. Tipki göreve geldigi gibi Dolmabahce Sarayi'ni kullanmak istemesi gibi. Tipki kendine 1000 odalik saray yaptirma ihtiyaci duymasi gibi. Her an daha fazla yetki istiyor ve bu degisiklikler olsa bile bunun duracaginin garantisi yok.

En basit soruyu soralim: eger Tayyip Erdogan diye biri olmasaydi, bu degisiklik gündeme gelecek miydi? Binali Yildirim cikip "bir gemi iki kisiyle gitmez" diyerek kendi makaminin lagvedilmesini destekleyecek miydi? Hayir. Hicbir AKP secmeni "ya su cumhurbaskaninin yetkilerini güclendirsek mi?" sorusunu sormayacakti. Hele ki cumhurbaskani baska bir partiden olsaydi ve o parti bu degisiklikleri isteseydi, AKP secmeni sokaklara cikar, bu degisiklikleri protesto ederdi.

Ben, hicbir partiye üye degilim. Hasbelkader bir partiye oy atiyor, geciyorum. Benim icin tek önemli sey Türkiye'nin demokratik bir sisteme sahip olmasi. Bu nedenle bir AKP'li gibi "Kudurun len XD" demeyerek ya da at gözlüklü bir muhalif gibi "Padisahlik bu!" demeyerek, her degisikligi analiz etmeye calistim. Görüyorum ki bu degisiklikler ciddi yetkileri tek kiside topluyor ve bu yetkiler kötü kullanilmaya cok müsait. Tarihte böyle örneklerin ne kadar aci sonuclandigi da ortada. Bu tasariyi sagci parti de solcu parti de getirse düsüncem sabit. Bu degisiklikler demokrasi icin tehdittir ve her madde ayri ayri oylanmadigi sürece bu teklife demokrasiye inanan herkesin hayir demesi gerekmektedir.